Ένα μοναδικό φαρμακευτικό παρασκεύασμα της Ελληνικής Γης που παραμένει άγνωστο στους περισσοτέρους σήμερα, αποτελούσε για αιώνες η Λημνία Γη.
Η «Λημνία Γη» ή «Λημνία Σφραγίς», ο παχύρρευστος κοκκινωπός πηλός που είχε διάφορες και μοναδικές θεραπευτικές ιδιότητες (η χρήση της γινόταν είτε με επάλειψη σε πληγές, είτε με κατάποση), εξορυσσόταν αδιάλειπτα για αιώνες από την αρχαιότητα έως τις αρχές του 19ου αιώνα στην Λήμνο.
Η ιστορία της θεραπευτικής «Λημνίας Γης» χάνεται στα βάθη του χρόνου. Σύμφωνα με την αρχαία Ελληνική μυθολογία, η Λήμνος είναι το νησί του Θεού της φωτιάς Ηφαίστου, λόγω του ότι εκεί έπεσε, όταν τον έριξε από τον Όλυμπο ο Δίας.
Ο Ήφαιστος στριφογύριζε στον αιθέρα για μέρες, έως ότου κατέληξε στον λόφο Μόσυχλο. Λόγω της πτώσης του έσπασε το πόδι του, για αυτό και – αν και Θεός- , κούτσαινε. Η πτώση του έγινε μέσα σε κεραυνούς και αστραπές που προκάλεσαν φωτιά, για αυτό σύμφωνα με το Γαληνό, (ο σπουδαιότερος ιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη 2ος αιώνας μ.χ) τίποτα δε φυτρώνει εκεί….
Ο Ήφαιστος θεράπευσε τα τραυματισμένα μέλη του από την πτώση, με το θεραπευτικό χώμα της «Λημνίας Γης», για αυτό και αυτό το θεραπευτικό χώμα, δόθηκε ως δώρο στους ανθρώπους του νησιού από τον Θεό της φωτιάς.
Άλλος ένας διάσημος ήρωας θεραπεύτηκε από την Λημνία Γη στην αρχαιότητα. Αυτός ήταν σύμφωνα με τον τραγικό ποιητή Σοφοκλή ο φημισμένος τοξοβόλος και βασιλιάς της Μελιβοίας Φιλοκτήτης. Σύμφωνα με την περιγραφή οι Αχαιοί πηγαίνοντας στην Τροία πέρασαν από τη νησίδα Χρυσή, όπου λατρευόταν η ομώνυμη Θεά «Χρυσή».
Εκεί ο Φιλοκτήτης δαγκώθηκε από ένα φίδι της Θεάς, με αποτέλεσμα η πληγή του να εξελιχθεί σε γάγγραινα και να αποπνέει μία φοβερή δυσοσμία. Γι’ αυτό το λόγο οι σύντροφοί τον εγκατέλειψαν στη Λήμνο. Εκεί έμεινε σε μια σπηλιά στην περιοχή της Ηφαιστείας, γνωστή έως σήμερα ως σπηλιά του Φιλοκτήτη. . .
Η σπηλιά του Φιλοκτήτη
Σύμφωνα με τον Σοφοκλή ο Φιλοκτήτης εγκαταλείφθηκε στη Λήμνο από τους Ατρείδες για να πεθάνει. Όμως υπάρχει παράλληλα και άλλη μαρτυρία, πως αφέθηκε για να θεραπευτεί από το ιερό θαυματουργό ίαμα τη «Λημνία γη».
Ο Φιλόστρατος στο έργο του «Ηρωικός» αναφέρει πως ο Φιλοκτήτης θεραπεύτηκε από το χώμα της Λημνίας γης, για αυτό και ο Φιλοκτήτης έδωσε στη Λήμνο την ονομασία «Άκεσα», δηλαδή θεραπεύτρια, «επειδή εν Λήμνο ιάθη».
Η Λημνία γη αναφέρεται στην αρχαιότητα ως υλικό με ποικίλες φαρμακευτικές ιδιότητες. Θεωρούσαν πως είχε άριστη αντισηπτική και αιμοστατική δράση, καταπολεμούσε τον πυρετό, θεράπευε προβλήματα του στομάχου, ήταν ισχυρό αντίδοτο σε δηλητήρια. «Δύναμιν αντιδότου θανασίμων φαρμάκων πινομένη συν οίνω και παραληφθείσα εξεμείσθαι αναγκάζει τα δηλητήρια.
Αρμόζει δε προς τας των θανασίμων ιοβόλων και θαλασσίων πληγάς και δήξεις» (Διοσκουρίδης), ενώ ως αλοιφή βοηθούσε σε φλεγμονές του δέρματος. Οι γυναίκες το έπιναν σε περίπτωση υπερβολικής εμμηνορροής ή για να επισπεύσουν τη γέννα, επίσης χρησιμοποιήθηκε κατά της πανώλης και της ελονοσίας. Εκτός των μυθολογικών αναφορών, αναφορά στην Λημνία γη γίνεται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο.
Στη συνέχεια πολλοί περιηγητές και γιατροί της αρχαιότητας τη μελέτησαν, και μαρτυρούν τη σπουδαιότητα της, και την αναφέρουν ως ευεργετικό και θεραπευτική ουσία για πληθώρα ασθενειών. Κάποιοι από αυτούς ήταν οι: Θεόφραστος (310 π.Χ.), Ηρόφιλος (331-250 π.χ.), ο Απολλώνιος ο Μεμφίτης (3ο αιώνα π.Χ.), ο Αρεταίος Καππαδόκης (2ος αιώνα π.Χ), Φιλόστρατος (3ος αιώνας μ.Χ.), ο Νίκανδρος (197-130π.Χ.), Διοσκουρίδης (40-90 μ.Χ). Σημαντικές θεωρούνται οι σχετικές πληροφορίες που μας παρέχει ο Διοσκουρίδης, ο οποίος θεωρείται ο θεμελιωτής της φαρμακολογίας.
Το πεντάτομο έργο του μάλιστα «Περί ύλης ιατρικής», υπήρξε το σύγγραμμα με τη μεγαλύτερη επιρροή στη φαρμακολογία έως το 1600 μ.Χ. Εκεί ο Διοσκουρίδης κάνει αναφορά στην Λημνία γη, και μάλιστα αναφέρει πως την εποχή του ήταν τόσο διαδεδομένο φάρμακο, που το σφραγιζόταν πριν πωληθεί λόγω του φόβου νόθευσης ή απομίμησης.
Την ίδια περίπου εποχή αναφορές στην Λημνία Γη κάνουν οι Ρωμαίοι Μάρκος Βιτρούβιος 80-70 π.Χ, Κορνήλιος Κέλσος 25-50μΧ, Γάιος Πλίνιος Σεκούνδος 23-79 μ.χ, ο οποίος στο έργο του «Φυσική Ιστορία» την αναφέρει ως «terra Lemnia» (γη Λημνία) και «terra Sigillata» (γη σφραγισμένη).Τις περισσότερες όμως πληροφορίες τις χρωστάμε στο σπουδαίο αρχαίο Έλληνα ιατρό Γαληνό.
Ο Γαληνός γνώριζε από παιδί ακόμα για τις ιδιότητες της Λημνίας γης. Αργότερα μελέτησε όλες τις προγενέστερες αναφορές από τον Διοσκουρίδη αλλά και άλλους μελετητές και ιατρούς, και αποφάσισε να επισκεφθεί ο ίδιος την Λήμνο. Στον Γαληνό λοιπόν χρωστάμε πληροφορίες για την τελετή εξόρυξης της, ενώ όπως αναφέρει αγόρασε και 20.000 δισκία της Λήμνιας γης,. : «….τη Λημνία γη, που άλλοι την ονομάζουν μίλτο και άλλοι Λημνία σφραγίδα, τη σφραγίζουν με τη σφραγίδα της Άρτέμιδος.
Το χώμα λοιπόν αυτό, αφού το μαζέψει η ιέρεια μετά από ορισμένες τοπικές εθιμικές τελετές, στις οποίες δεν θυσιάζονται ζώα αλλά σκορπίζεται μόνο σιτάρι και κριθάρι πάνω στο έδαφος, το φέρνει στην πόλη. Εκεί αφού το ρίξει στο νερό και το φτιάξει υγρό πηλό, το αφήνει να κατακαθίσει. Μετά αφαιρεί πρώτα το πολύ νερό και ύστερα παίρνει τη λιπαρή γη που βρίσκεται από κάτω, αφήνοντας μόνο τις πέτρες και την άμμο που κατακάθισαν και που είναι άχρηστα.
Ξηραίνει το λιπαρό πηλό τόσο, όσο να γίνει σα μαλακό κερί και μετά τον πλάθει σε κομματάκια, που πάνω της βάζει τη σφραγίδα της Άρτέμιδος. Ύστερα τα στεγνώνει στη σκιά ώσπου να ξεραθούν και έτσι γίνεται το φάρμακο που είναι γνωστό σε όλους τους γιατρούς, η Λημνία γη».
Στα Χριστιανικά χρόνια η τελετή εξόρυξης συνδυάστηκε με την εορτή του Σωτήρος η οποία γινόταν πλέον στις 6 Αυγούστου, με Χριστιανικό τελετουργικό από ιερείς. Την θέση της Αρτέμιδος στην σφραγίδα των δισκίων με το σκεύασμα, έφερε πια όπως είναι φυσικό η μορφή του Χριστού, ενώ η Λήμνια γη ονομαζόταν πια «αγιόχωμα».(…)
Οι αναφορές και στο Βυζάντιο είναι πολλές. Την θεραπευτική ιδιότητα της αναφέρουν πολλοί, ανάμεσα σε άλλους οι: Αλέξανδρος Τραλιανός (6ος μ.Χ. αιώνας) , Αέτιος Αμιδινός (6ος μ.Χ. αιώνας) , Παύλος Αιγινήτης (7ος μ. Χ αιώνας) Θεοφάνης Νόννος (9ος μ.χ Αιώνας) Κασσιανός Βάσος (10ος μ.Χ. αιώνας) Σιμεών Μάγιστρος (10ος μ.Χ. αιώνας), Αλλάτιος Λέων (6ος μ.Χ. αιώνας), ενώ αναφορές υπάρχουν επίσης σε αραβικά ιατρικά έργα.
Το 1530 μ.Χ. ο συγγραφέας της εποχής Agricola, αναφέρει ότι η Λήμνια Γη πουλιόταν στη Βενετία πολύ ακριβά, και αφού περιγράφει τα δισκία και την χρησιμότητά τους (όπως γράφει ήταν το μοναδικό φάρμακο που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι κατά της πανώλης), αναφέρει χαρακτηριστικά πως ή σπανιότητά της ήταν τέτοια ώστε πούλησε ο ίδιος 4 δισκία στη Μάλτα για 55 δουκάτα, ποσό διόλου ευκαταφρόνητο.
Λημνία γη – «terra Sigillata» Science Museum London
Σημαντικές πληροφορίες χρωστάμε στον Γάλλο περιηγητή Belon, ο οποίος ενώ βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη το 1553, έμαθε ότι στη Λήμνο εξάγεται ή περίφημη Λημνία γη. Την αναζήτησε σε φαρμακεία στην Κωνσταντινούπολη αλλά διαπίστωσε πως κυκλοφορούσε σε 18 διαφορετικά είδη, και κατάλαβε πώς ή ξακουστή «σφραγισμένη γη» ήταν νοθευμένη.
Έτσι αποφάσισε όπως και ο Γαληνός στην αρχαιότητα να επισκεφθεί την Λήμνο.Ο Belon έφθασε στη Λήμνο και πήρε την άδεια να επισκεφθεί το μέρος τής εξαγωγής. Όπως αναφέρει αφήνοντας τα ερείπια της Ηφαίστειας πήρε ένα μονοπάτι και βρέθηκε σε ένα λόφο όπου υπάρχει ένα εξωκλήσι ή «Αγία Σωτήρα».
Εκεί τις 6 Αύγούστου (αντί της 6ης Μαίου που γινόταν στην αρχαιότητα προς τιμή Θεάς Αρτέμιδος), ήταν η μοναδική μέρα τού χρόνου (για να βρίσκεται υπό την Θεϊκή προστασία και ευλογία του Ιησού Σωτήρος) όπου συγκεντρώνονται όλοι οι άρχοντες του τόπου “Έλληνες και Τούρκοι, και φυσικά οι Έλληνες ιερείς (…) για την διεξαγωγή της επίσημης τελετής της εξόρυξης.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, αφού γίνει ή λειτουργία από τους Έλληνες ιερείς, όλοι οι παρευρισκόμενοι ανεβαίνουν την πλαγιά του λόφου, και αρχίζουν να σκάβουν τη γη 40 με 60 εργάτες, ώσπου να φθάσουν στη φλέβα. Τότε οι καλόγεροι γεμίζουν μερικά σακούλια με τη γη (όπως έκανε στην αρχαιότητα και η ιέρεια της Αρτέμιδος) και τα παραδίδουν στον Τούρκο επίσημο. (…)
Όταν οι Τούρκοι πάρουν όσο τούς χρειάζεται και κατόπιν οι εργάτες σκεπάζουν ξανά τη φλέβα με χώματα. Ο Τούρκος ο διοικητής του νησιού στέλνει το μεγαλύτερο μέρος της Λήμνιας γης στο σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη, και το υπόλοιπο το πουλάει στους έμπόρους, πού συνήθως ήταν Εβραίοι. (;) Εκείνοι πού παρευρίσκονταν στην επίσημη εξόρυξη μπορούσαν να πάρουν ένα μικρό κομμάτι για προσωπική τους χρήση, εάν όμως έβρισκαν στην κατοχή κάποιου γη χωρίς τη σφραγίδα του κυβερνήτη, τότε του επέβαλλαν βαρύτατο πρόστιμο, ενώ παράνομη εξαγωγή της από κατοίκους τιμωρούταν με ποινή αποκεφαλισμού.
Σύμφωνα με τον Belon τα κομμάτια της σφραγισμένης γης είχαν σφραγίδες όχι μεγαλύτερες από τον αντίχειρα, είχαν 4 γράμματα, και ζύγίζαν 4 δράμια. Η σύστασή της ήταν μαλακή, και όταν την δάγκωνε κάποιος το χρώμα της ήταν κόκκινο.
Σφραγίδες Λημνίας γης όπως τις καταγράφει ο Belon (1555)
Το 1562 ο Αυστριακός πρεσβευτής Busbequius έστειλε τον Ισπανό ιατρό Stefano Albacario στη Λήμνο για να ερευνήσει την Λημνία γη. Πράγματι ο Albacario παρευρέθηκε στην εξαγωγή της. Λίγα χρόνια αργότερα (το 1579) επισκέφθηκε το νησί ο περιηγητής Ρίπο σύμφωνα με τον οποίο ο χώρος από όπου εξορυσσόταν ή Λημνία γη ήταν μία φυλασσόμενοι πηγή η οποία ήταν περιτριγυρισμένη με τείχη.
«Όταν την βγάλουν την 6η Αύγούστου με την σχετική τελετή, παίρνει μια αρκετά μεγάλη ποσότητα ο κυβερνήτης του νησιού, σφραγίζει το φορτίο με τη σφραγίδα του σουλτάνου και έτσι σφραγισμένο το φορτίο του το στέλνει.
Ο σουλτάνος στέλνει συνήθως μερικά κομμάτια δώρο στους πρεσβευτές και τούς ξένους πρίγκιπες. Το κομμάτια αυτά είναι στρογγυλά, χοντρά όσο ένα δάχτυλο, μεγάλα όσο ένα διπλό δουκάτο και έχουν χρώμα κοκκινωπό. Δεν μπορεί κανείς να την προμηθευτεί παρά μόνο απ” τον ιατρό πού είναι υπεύθυνος του ιδιαιτέρου φαρμακείου του Σουλτάνου, ή από κάποιον πρεσβευτή, στους όποίους όμως δεν δωρίζεται τόσο μεγάλη ποσότητα ώστε να διαθέτουν αρκετά κομμάτια.
Οι Έλληνες κάτοικοι τού νησιού καταφέρνουν (;) καμιά φορά να αποκτήσουν μερικά μικρά κομμάτια δωροδοκώντας τούς φύλακες τής πηγής.
Η γη αυτή εκτός από τις αιμορραγίες και τις δυσεντερίες, είναι επίσης πολύ αποτελεσματική κάτω των δηλητηρίων και της πανώλης. Αυτό αποδεικνύεται καθημερινά, εκτός αν μεταχειριστεί κανείς την νοθευμένη ή ψεύτικη «γη» που πουλάνε οι φαρμακοποιοί στην Κωνσταντινούπολη και σ” άλλα μέρη, πού πουλούν γη της Αρμενίας για Λήμνια».
Ο Thomaso Porcacchi da Castiglione στο βιβλίο του «τα πιο φημισμένα νησιά του κόσμου» πού εκδόθηκε το 1590 στη Βενετία αναφέρει σχεδόν τα ίδια με τούς προηγουμένους σχετικό με τις ιδιότητες της σφραγισμένης γης. Η Λημνία γη περιλήφθηκε στην πρώτη έκδοση της Φαρμακοποιίας του Βασιλικού Κολεγίου των ιατρών του Λονδίνου το 1618, και αναφέρεται στα περισσότερα επίσημα βιβλία της “Ιατρικής της Ευρώπης του 17ου και 18ου αιώνα.
Τον 17ο αιώνα ο Άγγλος Dr. John Covel επισκέφτηκε την Λήμνο με τον Άγγλο πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Sir John Finch, και αναφέρει πώς η διαδικασία της εξαγωγής τής Λημνία γης παράμενε ή ίδια όπως και παλιά, δηλαδή στον ίδιο τόπο και την ίδια ημερομηνία, στις 6 Αύγούστου. «Η θέση βρίσκεται σε έναν λόφο κοντά στην Παναγιά του Κότσινου και μάλιστα κοντά στο εξωκλήσι Μεταμόρφωση.
Εκεί στη ρίζα ενός βράχου είναι μια μικρή καθαρή πηγή από εξαιρετικό νερό, το οποίο τρέχει προς τα κάτω. Ανατολικά της πηγής, πριν την ανατολή του ήλιου αρχίζουν να σκάβουν και ανοίγουν έναν λάκκο περίπου μιάμιση γυάρδα φαρδύ και βαθιά λίγο πάνω απ” το ύψος ενός άνδρα. Από εκεί βγάζουν μαλακό χώμα, 20-30 περίπου καντάρια μαλακό σαν βούτυρο.
Το χώμα αυτό το μεταφέρουν στον Άγιο Υπάτιο για την επεξεργασία του. Εδώ υπάρχει μια μεγάλη και φαρδιά βρύση, όπου πρώτα διαλύουν το χώμα στο νερό, το δουλεύουν με τα χέρια τους, το στραγγίζουν και πετούν το νερό κι αυτό που μένει είναι ο θεραπευτικός πηλός, το «αγιόχωμα», το οποίο στη συνέχεια το σφραγίζουν».
Μάλιστα οι καλόγεροι και οι άλλοι Έλληνες προσπάθησαν να τον πείσουν ότι την ήμερα αυτή αγιάζεται. (…) Οι Βενετοί και οι Τούρκοι εκμεταλλεύονται αποκλειστικά τον θεραπευτικό πηλό, στους “Έλληνες δεν επιτρέπεται. Αύτή ή γη, γράφει ο Covel, θεωρείται φάρμακο κατά του πυρετού της ελονοσίας, όταν λαμβάνεται στην αρχή τής νόσου. Αρκεί να διαλύσει ο άρρωστος λίγο στο νερό και να το πιει 2-3 φορές και γίνεται καλά. Οι γυναίκες το παίρνουν για να έχουν καλή και γρήγορη γέννα, δίδεται και εναντίον των αιμορραγιών και των ασυνήθιστων διαρροιών. Επίσης είναι σπουδαίο αντίδοτο κατά των δηλητηρίων.»
Στις αρχές του18ου αιώνα (1703) φθάνει στο νησί ο Dr Oapper, και περιγράφει το λόφο, τον τόπο εξαγωγής, την εκκλησία και την διαδικασία εξαγωγής της. Το 1712, o Ροmet στο βιβλίο του «ιστορία των φαρμάκων» γράφει:
«Η γη με την μεγίστη εκτίμηση είναι σε μικρά κόκκινα κομματάκια, είναι ή λιγότερο αμμώδης και ή πιο σηπτική. Είναι σε πολύ χρήση στους ιατρούς, λόγω της σηπτική της ιδιότητας. Η Λημνία γη μπορεί να είναι παχιά, σαν πηλός, ξερή, μαλάκια, κίτρινη, άσπρη ή κοκκινωπή και στυπτική στη γεύση». Και συμβουλεύει «διάλεξε τη γη πού είναι μαλακή στο πιάσιμο και πού διαλύεται στο στόμα».
Παρασκευή «Λημνίας Γης»
Αργότερα στα 1739 επισκέφθηκε τη Λήμνο ο Pococke πού στις σημειώσεις του αναφέρει ότι συνεχιζόταν ή πατροπαράδοτη τελετή εξαγωγής της ιαματικής γης. Θα πρέπει να αναφερθεί πως υπήρχαν πολλές άλλες παρασκευές αντίστοιχες της Λήμνιας γης εκείνη την εποχή και σε άλλες περιοχές, εντός και εκτός της Ελλάδος, όπως η Σάμια γη, η γη τής Χίου, της Μήλου, της Σινώπης, της Ερέτριας, τής Κιμώλου της Βηθλεέμ (Terra Bethlehem), της Σικελίας (Terra Sicula), τής “Αρμενίας (Bole Armenian), της Πορτογαλίας (terra Ροήugallίca), της Μάλτας (terra Sigillata from Malta), πολλές παρεμφερείς στην Ίταλία4 (Sessana, Toccarese,Orlana, Florentina), γη της Ουγγαρίας και στο τέλος του 16ου αιώνα και στην Αγγλία και ακόμα στην Τουρκία (terra Sigillata Turcica), της «Αραβίας (terra Sigillata Arabica), των “lεροσολύμων (terra Sigillata Hierosolymitana) και πιθανώς και άλλες. κ.λ.π. Η Λημνία όμως ήταν η παλιότερη, η πιο φημισμένη και η πιο ακριβή.
Μάλιστα δε ένας κατάλογος από φάρμακα πού πουλήθηκαν στην Φλωρεντία το 1761 αναφέρει πως η τιμή της ήταν σε 5 λίρες την ούγια. Όπως φαίνεται από την κυκλοφορία όλων αυτών των απομιμήσεων της Λημνία γης και των ανταγωνιστικών φαρμάκων, επηρεάστηκε η ζήτηση της, κατά συνέπεια άρχισε να περιορίζεται και η εξαγωγή της.
Η τελευταία εμφάνιση της σε επιστημονικό σύγγραμμα είναι πιθανώς αυτή πού περιέχεται σε μία εργασία σχετική με τα φάρμακα στο συμπλήρωμα της Φαρμακοποιός του Grey στα 1848, πού αναφέρεται ως «terra Lemnia, terra Sigillata, Lemnia Earth ή Sealed Earth».
Το 1890 ο Καθηγητής Dr. Tozer στο βιβλίο του «τα νησιά του Αιγαίου», αφού κάνει μία ανασκόπηση σε όσα γνωστά βρήκε ως τότε για τη Λημνία γη, αναφέρει ότι πολλοί Τούρκοι χρησιμοποιώντας τα αγγεία πού είναι κατασκευασμένα απ’ αυτή, πιστεύουν ότι εξουδετερώνεται κάθε δηλητήριο όταν μπει μέσα σε αυτά. Η περιγραφή όμως εξόρυξης όπως περιγράφεται από τον Dr. Tozer, διαφέρει από τις περιγραφές του Γαληνού και του Belon.
Αυτό ίσως οφείλεται στο ότι ίσως είχε εξαντληθεί ή φλέβα, ή δεν έσκαβαν όσο βαθιά έπρεπε, ή το πιο πιθανό να άρχισε να σβήνει σιγά – σιγά το έθιμο, εφόσον οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να την πουλήσουν λόγω της μείωσης της ζήτησης. Έτσι περιγράφει μία τελετή η οποία έμοιαζε πια περισσότερο με παρηκμασμένο πανηγύρι.
Έτσι ενώ παλαιοτέρα όπως π.χ τον 16ο αιώνα, οι αναφορές κάνουν λόγο πως κατά την διαδικασία εξόρυξης συγκεντρωνόταν έως και 3000 άνθρωποι, στα τέλη του 19ου αιώνα μαζευόταν ελάχιστοι.
Ο Τozer αναφέρει πως όταν παραβρέθηκε στην τελετή εξόρυξης παρευρίσκονταν μόνο 12 μόνο, ενώ ή κατανάλωση του φαρμάκου περιορίζονταν στο ανατολικό μέρος του νησιού, όπου εξακολουθούσαν να το χρησιμοποιούν για τούς πυρετούς και μερικές άλλες ανωμαλίες καταπίνοντας το σαν σκόνη μέσα στο νερό. Αλλά και ή ποσότητα πού έβγαζαν ήταν πολύ μικρή σε σύγκριση με παλιότερες εποχές. Αναφέρει επίσης πως πίστευαν ότι αν η εξόρυξη δεν γινόταν πριν την ανατολή του ήλιου, οι θεραπευτικές της ιδιότητες χάνονταν.
Όμως το έθιμο είχε πλέον τόσο παρακμάσει, πού ο επιστάτης του χωριού ζήτησε από την τουρκική κυβέρνηση να τού δώσει την άδεια να οργώσει την περιοχή με καλαμπόκι. (…)
Γύρω στο τέλη του περασμένου αιώνα επισκέπτεται το νησί ο καθηγητής της ανωτάτης Γεωλογικής σχολής τής Γαλλίας Launay παρακινούμενος από τη παλαιά μεγάλη φήμη τής Λημνία γης. Ο Launay παίρνει δείγμα του πηλού για εξέταση και παραθέτει στο τέλος τής μελέτης του ανάλυση του χώματος, σημειώνοντας στο χάρτη πως στην περιοχή αυτή επικρατεί το πέτρωμα τραχείτης .
Ο καθηγητής Thompson το 1913 παρουσίασε στο 17ο Διεθνές συνέδριο τής “Ιατρικής στο Λονδίνο, στο τμήμα « Ιστορία τής ιατρικής», θέμα σχετικό με «ένα φημισμένο φάρμακο των αρχαίων χρόνων, τη σφραγισμένη γη της Λήμνου», δίνοντας μια χημική ανάλυση από ένα κομμάτι Λημνίας γης η οποία υποστήριζε πώς ήταν του 16ου αιώνα.
Τον Αύγουστο του 1916 έχουμε και την τελευταία γνωστή αναφορά εξόρυξης από τοπική Λημνιακή εφημερίδα η οποία αναφέρει (1): «Ενεργεία των κ.κ. Ευαγγέλου και Χαρ. Τσουκαλά και Βασ. Σιδερά επί τη εορτή της Μεταμορφώσεως η Κοινότης Ρεπανιδίου απεφάσισε την επανάληψιν της Αρχαιότατης Θρησκευτικής τελετής της υπό Χριστιανών και Οθωμανών ανέκαθεν τελούμενης. Προ της Ανατολής του ηλίου επί του λόφου εφ” ου εμνημονεύετο ότι εξήγετο η Λημνία γη, έσπευσαν οι κάτοικοι Ρεπανιδίου και μετά τον αγιασμόν ήρξαντο της ανασκαφής προς εύρεσιν της Λημνίας γης (αγιόχωμα).
Μόλις ευρέθη αύτη έκυπτον πάντες ως εις προσκύνημα να λάβωσιν εκ του ιερού τούτου χώματος του κατ” αρχαίαν παράδοσιν χρησιμεύοντος ως φαρμάκου κατά πάντων των δηλητηριωδών εντόμων.
Οι αγγειοπλάσται έλαβον τοιούτον αγιόχωμα προς κατασκευήν σωλήνων, κυπέλλων και ποτηρίων άτινα κατά την αρχαίαν εποχήν εθεωρούντο θαυματουργά και επέποντο και εις αυτούς έτι τους Σουλτάνους της Κωνσταντινουπόλεως οίτινες δι” ειδικών αυτοκρατορικών διαταγμάτων και δι” ιδίων απεσταλμένων μετά λιτανείαν ελάμβανον τα εκ του χώματος τούτου αγγεία, άτινα αφού εσφραγίζοντο δια της σφραγίδος του Σουλτάνου, εψήνοντο και εστέλλοντο εις Κ/πολιν.
Το χώμα τούτο εξαγόμενον μόνον κατά την ημέραν της Μεταμορφώσεως χρησιμοποιείται υπό των κατοίκων ως φάρμακον κατά του παροξυσμού, πινόμενον αφού τεθή εντός ύδατος ηγιασμένου.» (…) Η θέση εξόρυξης της «Λημνίας γης» εντοπίζεται σε επίπεδη έκταση κοντά στο λόφο Δεσπότης, (ο αρχαίος Μόσυχλος όπου σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία έπεσε ο Ήφαιστος μετά το διωγμό του από τον Όλυμπο) 1 χλμ.νοτιοδυτικά περίπου του χωριού Κότσινας στον κόλπο του Πουρνία και νότια του εξωκλησιού του Σωτήρος.
Το εξωκλήσι «Χριστός Σωτήρ εν τω Παλαιολάκκω» αναφέρεται το 1320 σαν πατριαρχική εξαρχία, ενώ το 1565, το 1615 και το 1631 σαν μετόχι της Μ. Λαύρας «ο Σωτήρ εις τον Κότζινον εν ω το Αγιόχωμα». Για αυτό τον λόγο και η Λήμνια Γη σφραγιζόταν με την κεφαλή του Σωτήρος. (;)
Όσον αφορά τις χημικές αναλύσεις που έχουν γίνει για την σύσταση της Λήμνιας γης , γνωστότερες είναι από οι εξής : Του Dr. Daubeny (γύρω στο 1890), σύμφωνα με τις αναλύσεις του οποίου περιείχε : Πυριτική Άργιλο, Αλουμίνα , Οξείδιο του σιδήρου, Νερό, Νότρον, Ασβέστιο, Μαγνήσιο.
Σύμφωνα με την ανάλυση του καθηγητή Launay, (γύρω στο 1895), περιείχε: Πυριτική άργιλος, Αλουμίνα , Υπεροξείδιο. του σιδήρου, Ασβέστιο, Μαγνήσιο, Θειικό οξύ, Καμένη άσβεστος.
Τέλος σύμφωνα με την ανάλυση του Τhompson (γύρω στο 1913 με 100 δείγματα που υποστήριζε πως ήταν του 160υ αιώνα) περιείχε: Πυριτικά Άλατα , Οξείδιο του σιδήρου , Οξείδιο του Αλουμινίου , Οξείδιο του Ασβεστίου, Μαγνησία, αλκαλικό Νερό και διοξείδιο του άνθρακος.
Είναι προφανές πως και οι τρεις αναλύσεις δίνουν τα ίδια περίπου αποτελέσματα. Είναι αξιοπρόσεκτο πως το μεγαλύτερο ποσοστό στη σύνθεση της Λημνίας γης κατέχει ή άργιλος (Πυριτική, αλουμινίου), πού είναι ο φυσικός καολίνης, ουσία πού και σήμερα ακόμη χρησιμοποιείται σε δηλητηριάσεις από τροφές, δυσεντερίες, δυσπεψίες, γενικά σε διάρροιες μόνη ή σε συνδυασμό με άλλα άντιδιαρροϊκά φάρμακα.
Οι δε ενώσεις του αργίλιου, μαγνησίου και ασβεστίου αποτελούν και σήμερα άριστα άντιόξινα και άντιδιαρροϊκά φάρμακα, γι” αυτό και πολύ υπολογίζονται στις σημερινές φαρμακοποιίες.
Μάλιστα ή κεκαυμένη μαγνησία επειδή είναι αλκάλι, μπορεί να εξουδετερώνει τα ισχυρά οξέα και χορηγείται σε δηλητηριάσεις με οξέα. Ο σίδηρος και τότε όπως και τώρα είχε τις ίδιες ενδείξεις, δηλαδή βοηθούσε γενικά στην αναιμία και διδόταν στην κύηση, τη γαλουχία, σε γαστρεντερικά νοσήματα και άλλού. Το ανθρακικό νάτριο λαμβανόμενο εφαρμόζεται επί υπερχλωρυδρίας.
Όσο για το Θείο στην αναλογία πού υπήρχε, σίγουρα θα πρόσφερε τουλάχιστον αντισηπτική δράση σε εξωτερική χρήση, αφού είναι γνωστό πώς σε συνδυασμό με αλκάλια καταστρέφει ζωικά παράσιτα του δέρματος λόγω σχηματισμού θειούχων αλκαλίων.
Δεν θα ήταν υπερβολή συνεπώς να υποστηριχθεί πως η Λημνία γη αποτελεί ίσως το μοναδικό γνωστό φάρμακο με αναγνωρισμένες φαρμακευτικές ιδιότητες, και τόσο μεγάλη διάρκεια ζωής ανά τους αιώνες. Υπό αυτό το πρίσμα θα μπορούσε να υποστηριχθεί οι φαρμακευτικές της ιδιότητες – τηρουμένων βέβαια των αναλογιών-, δεν υστερούσαν σε τίποτε συγκρινόμενο με τα σημερινά φαρμακευτικά προϊόντα.
Η Λημνιακή γη αποτελεί μία μοναδική κληρονομιά, και είναι πραγματικά λυπηρό πως οι τοπικές αρχές δεν έχουν κάνει καμία προσπάθεια ανάδειξης του μοναδικού αυτού δώρου της Λήμνιας γης αν όχι για ιατρικούς, αλλά τουλάχιστον για ιστορικούς και τουριστικούς ακόμα λόγους…
Παραπομπή: (1) εφ. «Λήμνος», φ. 37, 14/8/1916
Βιβλιογραφία: ΣΠΥΡ. ΑΝΤ. ΠΑΞΙΜΑΔΑΣ. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΘΗΝΑ 1982
Στην σημερινή εποχή που δεν υπάρχει η «Λημνία Γη» σε παραγωγή, στο εμπόριο υπάρχει θεραπευτική αργιλώδης γη και υπόσχεται τα ίδια…
Περιληπτικά:
Αποτοξινώνει και καθαρίζει τον οργανισμό, αποβάλει τη ραδιενέργεια, εξισορροπεί το ph του οργανισμού και πολλά άλλα.
Λέγεται bentonite clay (που είναι αργιλώδης γη).
ΠΗΓΗ
