Στην αρχαιότητα οι Έλληνες, αποφάσισαν να υποτάξουν το κοσμικό θαύμα με την νόηση. Από αυτούς για πρώτη φορά στην Ιστορία πρόβαλε η απαίτηση να εξηγήσει ο άνθρωπος τον κόσμο και να συσχετίσει τη ζωή του με το λογικό. Στον θριαμβευτικό δρόμο που ακολούθησε η ελληνική φιλοσοφία πέρασε πολλούς σταθμούς, διήλθε από πολλές φάσεις και για περισσότερο από μία χιλιετία αυτός ο θαυμάσιος λαός, αντλώντας από την πλούσια φύση του, παρουσίασε πλήθος συστημάτων, επιτευγμάτων και λύσεων σε πλείστα όσα ζητήματα και προβλήματα αντίστοιχα.
Οι αρχαίοι
Έλληνες έφεραν την χαραυγή στην φιλοσοφία, διότι παρόλο που και άλλοι
λαοί είχαν ωφέλιμες γνώσεις – αντιλήψεις, αυτές παρέμειναν διάσπαρτες
και προσκολλημένες στην τέχνη που εξυπηρετούσε τις ανάγκες της
καθημερινής ζωής. Οι έμποροι ήξεραν να λογαριάζουν και οι χτίστες και οι
ξυλουργοί να χαράζουν τετράγωνα και κύκλους. Όμως δεν κατάφεραν να
«διαχωρίσουν» τους αριθμούς – σχήματα από τα αντικείμενα και να τα
μελετήσουν ξεχωριστά. Η κοσμοθεωρία τους δούλευε μέσα από την φαντασία
και τον πόθο παραμένοντας ως το τέλος μυθική – θρησκευτική και μέσα από
την ποίησή τους φανταστική και συμβολική.
Στην Ελλάδα
πρώτη φορά «ξαστέρωσε» ο νους του ανθρώπου. Περί τον 6ο ή 7ο π.Χ. αιώνα
στις πόλεις της Ιωνίας, με την πλούσια και τολμηρή αστική τάξη, ο
άνθρωπος απεγκλωβίζεται από τις μυθικές κοσμοθεωρίες και προσπαθεί για
πρώτη φορά να εξηγήσει τα φαινόμενα λογικά και βάσει των φυσικών αιτίων.
Θέλει να εξηγήσει το “είναι” και το “γίγνεσθαι”. Να βρει μια “αρχή” την
πρώτη ουσία, που με την αλλαγή της έκανε να γεννηθούν όσα βλέπουμε στον
κόσμο.
Την αρχή
έκαναν οι Ιωνικές πόλεις της Μ. Ασίας, αρχής γενομένης από τη Μίλητο, τη
μητρόπολη με τις πολυάριθμες αποικίες και με την πλατιά επικοινωνία
στην οποία έζησαν οι πρώτοι φιλόσοφοι, ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος, ο
Αναξιμένης και ακολουθεί η Έφεσος με τον Ηράκλειτο και πολλές άλλες.
Γρήγορα όμως εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο των ελληνικών αποικιών, στις
Θρακικές πόλεις, στα Άβδηρα με τον Πρωταγόρα και τον Δημόκριτο και στην
Μεγάλη Ελλάδα με πολλές φιλοσοφικές Σχολές (Πυθαγόρειοι, Ελεάτες,
Εμπεδοκλής).
Μέσα στη
ζύμωση αυτή, στην Ιωνία γεννιέται η έννοια και η λέξη φιλοσοφία για να
φανερώσει την ορμή του Ίωνα ανθρώπου να ψάξει για να μάθει, να υψωθεί ως
προσωπικότητα και να κυριαρχήσει στη φύση.
Στον Όμηρο
και στον Ησίοδο βρίσκουμε τον σοφό και την σοφία, στοιχεία που
καθορίζουν την ικανότητα στο επάγγελμα. Ο καλός τεχνίτης και ο ικανός
ναυτικός είναι σοφοί. Το ίδιο και αυτός που καταλαβαίνει τους νόμους και
ξέρει να κυβερνά, δηλαδή ο σοφός και σοφιστής (οι επτά σοφοί).
Την λέξη
φιλοσοφία την συναντούμε πρώτη φορά σε απόσπασμα του Ηράκλειτου.
Συγκεκριμένα αναφέρει ότι πρέπει να γνωρίζουν πολλά οι φιλόσοφοι – “χρή
γάρ εύ μάλα πολλών ίστορας φιλόσοφους άνδρας είναι”.
Στον Ηρόδοτο
και στο Θουκυδίδη σημαίνει την αγάπη για σοφία που χαρακτηρίζει τον
Έλληνα, με συμπληρωματική έννοια να ζητάει κανείς την γνώση για την
γνώση χωρίς κάποια πρακτική ωφέλεια. Στον Ηρόδοτο ο Κροίσος λέει στον
Σόλωνα “ως φιλοσοφέων γήν πολλήν θεωρίης είνεκεν επελήλυθας”: Ξένε,
άκουσα πως από αγάπη για την επιστήμη (φιλοσοφέων) έκανες πολλά ταξίδια
για να παρατηρήσεις και να μελετήσεις (θεωρίης είνεκεν). Έτσι ορίζεται
και η πρώτη γενική έννοια της φιλοσοφίας – θεωρία, θεωρητική ανάγκη. Σε
τεχνικό όρο για μια ορισμένη πνευματική ασχολία υψώθηκε αργότερα στη
σωκρατική σχολή.
Η καινούργια
αντίληψη του κόσμου και της ζωής, η αμυθολόγητη κοσμοερμηνεία,
γεννήθηκε από τις νέες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Οι Ίωνες
φιλόσοφοι από την κοινωνική τους θέση είναι δημοκρατικοί και νοιώθουν ως
αποστολή τους να καταρρίψουν τις καταχνιές των μύθων και προσπαθούν να
εξηγήσουν το κοσμικό πρόβλημα, να βρουν την αρχή και την ουσία του
κόσμου με την λογική και μέσα από την νατουραλιστική αντίληψη τους να
φωτίσουν το λαό και να τον κάνουν να πάρει ο ίδιος στα χέρια την τύχη
του. Είναι κοινωνικοί παράγοντες που πήραν μέρος στην πολιτική ζωή του
καιρού τους και το έργο τους το νιώθουν σαν λειτούργημα για την
πολιτεία.
Ο αρχαίος
Έλληνας αγαπούσε τη ζωή και διαμέσου της ανάδειξης του δήμου και της
αισιόδοξης αντίληψης, στρέφεται προς στα εγκόσμια αγαθά όπως η
ευδαιμονία που βρίσκεται στη γαλήνη και την ευχάριστη διάθεση, την
“ευθυμία”. Χαρακτηριστικά όπως η ουσιαστική δημοκρατία, ο ορθολογισμός
και η αγάπη για την ουσιώδη επίγεια ζωή αποτελούν βασικά στοιχεία του
γνήσιου ελληνικού πνεύματος που ανέδειξε τη φιλοσοφία, καθώς και αρετές
όπως η ανδρεία, η γενναιότητα, η αυτοθυσία, η ευθυκρισία, η τόλμη, η
δημιουργία και υπεράνω όλων η ΣΟΦΙΑ.
Η μικρή αυτή
ιστορική αναδρομή στη χαραυγή της φιλοσοφίας, μας υπενθυμίζει ότι
μπορούμε να οδηγηθούμε, μέσω της σκέψης, στην βαθύτερη κατανόηση των
σημερινών προβλημάτων μας. Η επιστήμη της φιλοσοφίας δεν μας δίνει
οριστικές και αποκλειστικές λύσεις, αλλά παρέχει τις κατευθύνσεις για να
τις αναζητήσουμε με την διεύρυνση του τρόπου σκέψης και αντίληψης του
σύγχρονου κόσμου.
Έτσι
μπορούμε να αντιπαραταχθούμε στην ισοπεδωτική παγκοσμιοποίηση,
αναδεικνύοντας το άτομο ως πρόσωπο και παράλληλα ως μονάδα του συνόλου,
βασική αρχή της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
Πηγή: Χ. Θεοδωρίδη, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Αθήνα 1955.
